prośba o wsparcie

Gość

Czy ktoś może mi napisać typy podziałów terytorialnych? Pani dr o tym wspomniała na wykładzie, a ja niestety nie posiadam takiej wiedzy Razz

Gość

Podział terytorialny i jego typy.

Jednym z istotnych elementów kształtujących ustrój administracji publicznej jest zasada podziałów terytorialnych państwa.

Etapy kształtowania podziałów terytorialnych państwa:
- Przed 1918 roku na ziemiach polskich istniały odrębne podziały terytorialne dostosowane do potrzeb państw zaborczych i ich podziałów terytorialnych. W zaborze pruskim istniał wielostopniowy podział, w którym funkcjonowały organy samorządu terytorialnego oraz administracji rządowej. Największą jednostką terytorialną była prowincja a w jej granicach działały rejencje i powiaty jako jednostki terytorialne dla organów administracji rządowej w pierwszej i drugiej instancji. W zaborze austriackim obowiązywał podział dwustopniowy. Na niższym stopniu usytuowane były gminy i obszary polskie (?), zaś na wyższym powiaty. W zaborze rosyjskim podział był trójstopniowy. Gminy miały tu charakter zbiorowy. Składały się z gromad jako wewnętrznych jednostek pomocniczych. Wyższymi jednostkami podziału terytorialnego były powiaty i gubernie.
- Po odzyskaniu niepodległości Polska przejęła podziały terytorialne po państwach zaborczych wprowadzając niewielkie korekty związane przede wszystkim ze zmianą granic państwowych.
- W latach II Wojny Światowej podział administracyjny został dostosowany do wymogów prawa i ustroju Niemiec i Związku Radzieckiego. Z ziem polskich nie włączonych do Niemiec i Związku Radzieckiego utworzono Generalne Gubernatorstwo, w skład którego początkowo wchodziły cztery dystrykty a później pięć.
- Po wojnie podział terytorialny państwa został oparty na podziale istniejącym w okresie międzywojennym. Na podział zasadniczy składały się bowiem województwa, powiaty, miasta i gminy. Jednostkami pomocniczymi były gromady oraz dzielnice.
- Właściwą reformę podziału terytorialnego przeprowadzono w 1954 roku. Polegała ona na zniesieniu gmin i powołaniu w ich miejsce gromad oraz na utworzeniu osiedli. Chodziło o stworzenie bardziej odpowiednich warunków do realizacji planów zmiany struktury własnościowej rolnictwa i wprowadzenia nowych metod zarządzania rolnictwem. W efekcie reformy powstało prawie 9 000 (8790) gromad w miejsce niespełna 3 000 gmin.
- Istotnych zmiany podziału terytorialnego dokonała ustawa z 28 maja 1975 roku o dwustopniowym podziale administracyjnym państwa oraz o zmianie ustawy o radach narodowych. Zniosła ona powiaty i przekazała zadania i kompetencje organów powiatowych gminom, z wyjątkiem zadań i kompetencji zastrzeżonych przez Radę Ministrów dla organów nowo powołanych województw oraz dla wyspecjalizowanych organów terenowych i innych jednostek organizacyjnych. Ustawa zniosła istniejące województwa a w ich miejsce ustanowiła 49 nowych. Do tej struktury terytorialnej nawiązała ustawa z 8 marca 1990 roku o samorządzie terytorialnym (obecnie ustawa o samorządzie gminnym) oraz ustawa z 22 marca 1990 roku o terenowych organach rządowej administracji ogólnej. W myśl ustawy o samorządzie gminnym, gminę należy traktować jako wspólnotę samorządową oraz odpowiednie terytorium. Według ustawy o terenowych organach rządowej administracji ogólnej gminy były jednostkami zasadniczego podziału terytorialnego stopnia podstawowego natomiast województwo było jednostką zasadniczego podziału terytorialnego dla wykonywania administracji rządowej.
- Kolejnym etapem reformowania podziału zasadniczego kraju było wprowadzenie w 1998 roku trójstopniowego podziału terytorialnego (obowiązującego do dziś). W nowym podziale powiaty stały się jednostkami lokalnego samorządu terytorialnego a nowe, większe województwa - regionalnymi jednostkami samorządu terytorialnego.

W procesie historycznego rozwoju wykształciły się trzy typy podziałów terytorialnych, które mają służyć wykonywaniu podstawowych funkcji państwa:
- podział zasadniczy
- podział specjalny
- podział pomocniczy
Ponadto wykształciły się inne podziały potrzebne do wykonywania funkcji gospodarczych, społecznych, politycznych czy innych w postaci rejonów, czy regionów.

Podział zasadniczy tworzy się ze względu na konieczność wykonywania na określonym obszarze zadań państwowych o istotnym znaczeniu z punktu widzenia podstawowych cech państwa i zasad jego funkcjonowania. Z podziału tego korzystają przede wszystkim terenowe organy państwowe o właściwości ogólnej wyposażone we władcze kompetencje oraz organy samorządu terytorialnego. Podział zasadniczy określa ustawa z 24 lipca 1998 roku o wprowadzeniu zasadniczego trójstopniowego podziału terytorialnego państwa, zgodnie z którą jednostkami zasadniczego podziału są przede wszystkim gminy, powiaty i województwa. Ustawa nie określa zasad i trybów tworzenia, łączenia, podziału i znoszenia gmin - czynią to Konstytucja oraz ustawa o samorządzie gminnym. Konstytucja stanowi, że podział zasadniczy ma uwzględniać więzi społeczne, gospodarcze, kulturowe i ma zapewniać jednostkom terytorialnym zdolność wykonywania zadań publicznych. Według ustawy o samorządzie gminnym zaś przy tworzeniu, łączeniu, podziale, znoszeniu gmin i ustalaniu ich granic należy dążyć do tego, aby gmina obejmowała obszar możliwie jednorodny. Tworzenie, łączenie, podział, znoszenie, ustalanie ich granic oraz nazw, czy siedzib władz następuje w drodze rozporządzenia Rady Ministrów po przeprowadzeniu konsultacji z mieszkańcami. Powiat zaś został ustanowiony ustawą z dnia 5 czerwca 1998 roku o samorządzie powiatowym, która określiła tryb i zasady tworzenia, łączenia, dzielenia i znoszenia powiatów. Powiaty tworzy, łączy i znosi Rada Ministrów w drodze rozporządzenia po zasięgnięciu opinii zainteresowanych rad gmin, rad powiatów i sejmików województw. Województwa zostały utworzone ustawą z dnia 29 lipca 1998 o wprowadzeniu zasadniczego, trójstopniowego podziału terytorialnego państwa. Utworzyła ona 16 województw nadając większości nazwy geograficzne, ale nie pochodzące od nazwy siedziby (nazw miast) jak dotychczas. Tryb dokonywania zmiany granic województw dokonuje się w drodze rozporządzenia Rady Ministrów po zasięgnięciu opinii organów jednostek samorządu terytorialnego, których ta zmiana dotyczy.

Podział pomocniczy jest tworzony w celu wykonywania zadań należących do terenowych organów państwowych - ma on uzupełnić podział zasadniczy lub specjalny. Podstawy prawne podziałów pomocniczych rozrzucone są po aktach różnej rangi zależnie od pozycji organu, którego zadania lub kompetencje są wykonywane w takim podziale. Jeżeli podział pomocniczy wiąże się z organem działającym w jednostce terytorialnej podziału zasadniczego wówczas podstawą prawną takiego podziału będzie ustawa lub akt wydany na jej podstawie. Przykładem może być podział gmin na sołectwa oraz miast na dzielnice i osiedla. Sołectwo lub dzielnicę tworzy rada gminy w drodze uchwały, po przeprowadzeniu konsultacji z mieszkańcami lub z ich inicjatywy. Zasady tworzenia jednostek pomocniczych określa statut gminy uchwalony przez radę gminy. Rada gminy określa też organizację i zakres działania jednostek pomocniczych nadając im odrębne statuty. Odrębna uchwała może też upoważniać organy wykonawcze jednostek pomocniczych do załatwiania innych spraw z zakresu administracji publicznej. Z podziałem terytorialnym pomocniczym mamy również do czynienia w przypadku powierzenia zadań publicznych na podstawie porozumienia komunalnego. Gminy mają prawo do powierzania jednej z nich określonych przez nich zadań. Gmina wykonująca zadania publiczne objęte porozumieniem, przejmuje prawa i obowiązki gmin związane z powierzonymi jej zadaniami.

Podział specjalny to podział terytorium państwa tworzony na potrzeby organów nienależących do systemów ogólnych administracji administracji rządowej ani do samorządu terytorialnego. Dokonany jest na podstawie prawa odrębnie od podziału zasadniczego. Z podziału specjalnego mogą korzystać również organizacje i instytucje niepaństwowe wykonujące na podstawie zlecenia zadania publicznoprawne. Ustawa z 23 stycznia 2009 roku o wojewodzie i administracji rządowej w województwie przewiduje możliwość istnienia podziałów specjalnych w celu wykonywania zadań organów administracji niezespolonej. Ustanowienie tych organów może następować wyłącznie w drodze ustawy jeżeli jest to uzasadnione ogólnopaństwowym charakterem wykonywanych zadań lub terytorialnym zasięgiem działania przekraczającym obszar jednego województwa. Przy wprowadzaniu tych podziałów decydować powinny organizacyjno-techniczne możliwości działania, pełne wykorzystanie istniejących urządzeń, koszty społeczne i efekty gospodarcze.

Oprócz trzech podstawowych, wykształciły się inne podziały takie jak rejonizacja, czy regionizacja.
Rejonizacja jest następstwem wyznaczania dla poszczególnych instytucji lub organizacji wykonujących w formach niewładczych zadania produkcyjno-usługowe, kulturalne, oświatowe itp. Jest następstwem wyznaczania obszaru działania, który nie pokrywa się z jednostkami zasadniczego i specjalnego podziału terytorialnego państwa. Rejonizacja dotyczy zasady jednostek terytorialnych mniejszych niż województwo. Od rejonizacji należy odróżnić regionizację, w której obszary są większe, obejmujące kilka a nawet więcej województw. Regionizacja nie jest unormowana w drodze ustawowej - regiony i organy regionalne powoływane są na podstawie porozumień i umów zawieranych między organami tworzącymi region, należącymi niekiedy do różnych systemów organizacyjnych, np. Region Dolnośląski, Nadwiślański. Regiony mogą też tworzyć organy należące do różnych państw, np. Region Karpaty.

Gość

Dziękuję